เรื่องลายมือว่าไปแล้ว ถ้าเป็นตอนเด็กๆ นี่ก็เป็นอย่างนึงที่แอบน่าเบื่อ และเป็นเรื่องของการ ‘บังคับ’ ในหลายๆ ระดับเหมือนกันเนอะ ทั้งโดนครูบังคับให้คัด และเราเองก็ต้องบังคับร่างกาย บังคับมือ ลากปากกาไปตามเส้นประ
     ลายมือและการคัดลายมืออันเป็นกระบวนการฝึกหัดสำคัญลำดับต้นๆ ในโรงเรียนจึงเกี่ยวข้องกับการปลูกฝังวินัยและกระบวนการสั่งสอนทางสังคม ในทางทฤษฎีเป็นการ ‘ควบคุม’ คน ในระดับ ‘ร่างกาย’

      ลายมือเขียน มันก็ทำหน้าที่เหมือนคล้ายๆ ลายมือที่อยู่บนฝ่ามือเราเหมือนกัน เพราะลายมือมันเป็นสิ่งเฉพาะตัว แบบที่เรามองแล้วก็รู้ได้ว่าลายมือแบบนี้ของนายคนนั้นแน่ๆ เท่ดีที่ลายมือเขียนกับลายบนฝ่ามือหรือนิ้วชี้ สามารถเอามาใช้เพื่อบ่งชี้ความแตกต่างของแต่ละบุคคลได้ ซึ่งมันก็ต่างกันนิดหน่อย เพราะลายมือบนร่างกายเป็นเหมือนร่องรอยทางชีวภาพที่ติดตัวเรามาตั้งแต่เกิด แต่ลายมือเขียนนั้นเป็นร่องรอยของตัวเราที่ถูกหล่อหลอมขึ้นจากสังคม 
แม้แต่ฝาแฝดที่มียีนส์เหมือนกันแต่ก็จะเขียนลายมือไม่เหมือนกัน ลายมือคนเราทำหน้าที่เหมือนลายนิ้วมือคือ เราอาจจะลอกเลียนลายมือได้ แต่เราจะไม่มีวันที่เขียนออกมาด้วยวิธีเดียวกันได้เลย ลักษณะของการเขียนที่มันเป็นลักษณะเฉพาะก็อย่างเช่น ความคมเหลี่ยมมุมหรือความกลมมนของแต่ละตัวอักษร การเว้นช่องไฟ ความโค้ง แรงหนักเบาในการกดปากกาลงในกระดาษ ขนาดโดยเฉลี่ยของตัวอักษร ความหนาบาง ซึ่งทั้งหมดนี้ แต่ละคนต่างก็มีสไตล์ในการเขียนที่เฉพาะของตัวเอง
      

 ลายมือกับวิชาของวินัย

คำว่า ‘ขัดเกลา’ ที่โยงกับการฝึกคัดลายมือ ให้ภาพกระบวนการของการศึกษาได้ดีใช้ได้ นึกภาพเด็กๆ ที่เป็นธรรมชาติมาเลย การเข้าสู่โรงเรียนมันคือก้าวแรกในการเข้าสู่ระบบสังคม สิ่งสำคัญที่เด็กๆ ต้องเรียนรู้คือการที่จะรู้จักควบคุมตนเอง

การคัดลายมือเป็นองค์ประกอบสำคัญในการที่เด็กจะถูกฝึกหัดให้ควบคุมตนเอง การคัดลายมือมันเป็นการเรียนรู้แบบแผนและการควบคุมร่างกาย เด็กๆ จะต้องเรียนรู้ที่จะนั่งอยู่กับที่ ต้องควบคุมจัดระเบียบร่างกายทั้งการนั่ง การจับปากกา และการลากเส้นซ้ำไปซ้ำมา จากเส้นขยุกขยุย ก็ถูกบังคับให้ลากซ้ำไปซ้ำมาจนอยู่ในรูปในรอย

มิเชล ฟูโกต์ บอกว่า บทบาทสำคัญของโรงเรียน คือการที่เด็กๆ เรียนรู้ที่จะควบคุมตนเองด้วยการรับรู้ว่ามีอำนาจที่สูงกว่าคอยสอดส่องตรวจตราอยู่ตลอดเวลา ลักษณะดังกล่าวเรียกว่า panoptic อันเป็นนวัตกรรมการออกแบบที่เน้นการถูกจับจ้อง ซึ่งฟูโกต์บอกว่าตรงนี้แหละเป็นกระบวนการควบคุมของสังคมสมัยใหม่ คือเป็นการควบคุมในระดับร่างกายของเราเอง